حذف بیولوژیکی فسفر در تصفیه خانه فاضلاب
در سالهای اخیر تحقیقات زیادی در خصوص حذف بیولوژیکی فسفر از فاضلاب انجام شده است. در ادامه برخی از آخرین دستاوردهای علمی و کاربردی در این خصوص ارائه شده است. در حال حاضر روشهای بیولوژیکی حذف فسفر به خوبی شناخته و در بسیاری از تصفیهخانههای فاضلاب بکار گرفته شده است. میکروارگانیسمهائی که در حذف فسفر نقش دارند، عمدتاً دارای فیزیولوژی پیچیدهای هستند.
فرآیندهای بیولوژیکی حذف فسفر بسیار جالب میباشند. زیرا نخست باکتریهای حذف کننده فسفر، فسفر را بصورت پلیمرهای معدنی و یا آلی در بدن خود ذخیره میکنند. پلیمرهای شناخته شده در این خصوص شامل سه گروه پلیفسفاتها، گلیکوژن (glycogen) و پلیهیدروکسید آلکالاین(PHA) میباشند. پلیفسفرها معدنی و دو گروه دیگر آلی هستند. نقش پلیفسفاتها و پلیهیدروکسید آلکالاین از حدود ۱۵ سال پیش که حذف بیولوژیکی فسفر شناخته شد. مشخص بود. لیکن نقش گلیکوژن به تازگی روشن شده است.
بلی هیدروکسید آلکالاین (PHA) از دو گروه اصلی، پلیهیدروکسید بوتریت (PHB) و پلیهیدروکسید والریت (PHV) تشکیل میشود و بخش عمده آنرا پلیهیدروکسید بوتریت (PHB) تشکیل میدهد. لذا در بسیاری از موارد PHB به جای PHA بکار میرود. در ادامه در خصوص متابولیسم داخلی این میکروارگانیسمها بحث شده است. برای میکروارگانیسم تجمع کننده فسفر (Phosphorus Accumulating organisms) از علامت اختصاری PAO استفاده میشود.
به این باکتزیها Bio – p – Bacteria نیز گفته میشود. فیزیولوژی این باکتریها بسیار پیچیده میباشد. این باکتریها در سال ۱۹۵۹ بطور تصادفی در هندوستان توسط (1959 – Srinath) شناسائی شدند. همانگونه که قبلاً بیان شد بخشی از فسفر موجود در فاضلاب خام در هر فرآیند بیولوژی برای ساخت جرم بیولوژیکی برای ساخت جرم بیولوژیکی Mass)-(Bio مصرف میشود سرنیاک متوجه شد که در یک تصفیهخانه هوازی مقدار حذف فسفر بیش از حد متداول میباشد با وجود اینکه دلیل آنرا بصورت کامل و دقیق نمیدانست برای اولین بار آنرا تحت عتوان جذب بیولوژیکی هوازی فسفر Aerobic phosphorouSuptake گزارش نمود.
حدود ۱۵ سال بعد یعتی در سال ۱۹۷۰ نخستین تصفیهخانه فاضلاب در مقیاس واقعی برای حذف بیولوژیکی فسفر ساخته شد. در آن زمان مهندسین طراح تصفیهخانه فاضلاب بدون شناخت دقیق از آنچه اتفاق میافتاد و یا تکنیکی که یعنوان تکنیک جعبه در بسته یا جعبه سیاه (Black Box) معروف است تصفیهخانههایی را برای حذفی بیولوژیکی قسقر طراحی میکردند. لیکن از سال ۱۹۸۰ گروهی متشکل از مهندسین عمران، میکروبیولوژیستها و متخصصین بیوشمی برای درک آنچه در این فرآند میگذرد تلاشهایی را آغاز کردند.
البته نخستین بار لوین (Levin) و شاپیرو (Shapiro) در سال ۱۹۶۵ اولین تحقیقات ساختاری را برای بررسی چگونگی حذف بیولوژیکی فسفر (BPR) آغاز نمودند. آنها متوجه شدند که باکتریها در بخش هوازی جذب و مصرف فسفر (P-Uptake) و در یخش بیهوازی مقداری فسفر آزاد میکنند (P-release). براین اساسی در سال ۱۹۶۶ لوین (Levin) فرآیند فستریپ (PhoStrip) را البته بدون شناخت دقیق از آنچه اتفاق میافتد و بصورت یک جعبه سیاه بنیان نهاد. هرچند این فرآیند امروزه در بسیاری از تصفیهخانههای فاضلاب بکار میرود. لیکن در آن زمان هیچکس اصول فرایند را نمیدانست و مورد پذیرش نیز نبود تا اینکه نهایتاً در سال ۱۹۸۰ این فر آند شناخته و مورد پذیرش جامعه علمی قرار گرفت.
شناخت باکتریهای عامل حذف بیولوژیکی فسفر سالهاست که مورد توجه دانشمندان قرار دارد. لیکن هنوز این باکتریها بدرستی شناخته نشدهاند. در سال ۱۹۷۵ فاس (Fuhs) و چین (Chen) گونه اسینتوباکتر (Acinetobacter) را بعنوان باکتریهای حذف کننده فسفر معرفی کردند. لیکن در سال ۱۹۹۵ باند و همکاران (1995-Bond et al) مشخص نمودند که این گروه نقشی در حققی فسفر ندارند. گونه اسینتوباکتر در اغلب تصفیهخانههای فاضلاب چه در تصفیهخانههائیکه فسفر حذف میشود و چه در آنهائیکه فسفر حذف نمیشود.